Trong tiến trình tái cơ cấu nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới, mô hình hợp tác xã (HTX) kiểu mới đang ngày càng chứng minh vai trò không thể thay thế. Từ chỗ chỉ là nơi cung ứng dịch vụ đầu vào đơn giản, HTX ngày nay đã trở thành “bà đỡ” của kinh tế hộ, là cầu nối quan trọng giữa người dân với thị trường, khoa học - công nghệ và doanh nghiệp.

Ở đâu có HTX hoạt động hiệu quả, ở đó rõ ràng đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng lên thấy rõ. Thu nhập tăng, việc làm ổn định, cơ sở hạ tầng được đầu tư mạnh mẽ, đời sống văn hóa cộng đồng phong phú - tất cả đều mang dấu ấn của mô hình kinh tế tập thể kiểu mới.

HTX khơi luồng cho phát triển kinh tế hộ, nâng cao thu nhập người dân

Một trong những đóng góp quan trọng nhất của HTX là thay đổi tư duy sản xuất của người dân - từ làm ăn manh mún sang sản xuất hàng hóa theo chuỗi. Trước đây, nông dân gần như “tự bơi” trong mọi khâu sản xuất: từ tìm giống, vật tư, tự lo kỹ thuật đến tự tìm đầu ra. Giá cả bấp bênh, rủi ro cao. Khi HTX kiểu mới ra đời, người dân đã có điểm tựa để tổ chức sản xuất bài bản hơn.

HTX đứng ra đảm nhận các dịch vụ quan trọng như cung ứng đầu vào chất lượng, kỹ thuật canh tác tiên tiến, liên kết doanh nghiệp tiêu thụ, tổ chức sản xuất theo quy trình VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ… Người dân nhờ đó giảm chi phí từ 10–20%, tăng năng suất, nâng cao chất lượng sản phẩm và đảm bảo đầu ra ổn định. Thu nhập bình quân của thành viên HTX theo đánh giá của nhiều địa phương đã tăng gấp 1,5–2 lần so với trước khi tham gia HTX.

Chị Ma Thị Ninh, Giám đốc HTX Yến Dương, giới thiệu với du khách về lúa nếp Tài.

Điển hình như ở Vĩnh Long, HTX Dịch vụ nông nghiệp tổng hợp Đồng Phú đã triển khai mô hình sản xuất lúa liên kết với doanh nghiệp bao tiêu với giá cao hơn thị trường từ 100-300 đồng/kg. Nhờ áp dụng công nghệ cao, máy cấy thay cho sạ lan, tưới thông minh, nông dân tiết kiệm 20-30% chi phí vật tư. Lợi nhuận tăng 25-40% mỗi vụ. Đây là bước chuyển biến rõ rệt giúp người dân yên tâm gắn bó với ruộng đồng.

Tại Sơn La, HTX Nông nghiệp Quyết Thắng và chuỗi hơn 700 HTX khác đã góp phần đưa tỉnh trở thành “thủ phủ nông sản sạch” với sản lượng xoài, nhãn, mận… đạt chuẩn xuất khẩu sang Mỹ, Úc, Trung Quốc. Hàng nghìn hộ dân được tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ tem truy xuất nguồn gốc, vào chuỗi cung ứng hiện đại. Nhiều hộ đạt thu nhập 300-500 triệu đồng/năm, thậm chí hàng tỷ đồng nhờ tham gia HTX.

Ở Bến Tre, các HTX dừa và bưởi đang trở thành động lực quan trọng của phát triển kinh tế vườn. HTX Bưởi da xanh Bến Tre đã xây dựng thương hiệu đạt chuẩn OCOP, liên kết doanh nghiệp xuất khẩu sang châu Âu, giúp giá trị trái bưởi tăng từ 35.000 lên 60.000-70.000 đồng/kg. Hàng trăm lao động địa phương có việc làm quanh năm với thu nhập ổn định từ 7-12 triệu đồng/tháng.

Những câu chuyện như vậy không hề hiếm, mà đang diễn ra ở hầu khắp các tỉnh, từ đồng bằng đến trung du, miền núi. Thu nhập tăng, việc làm bền vững là minh chứng rõ ràng nhất về vai trò nâng cao đời sống vật chất của HTX.

Không chỉ hỗ trợ người dân sản xuất, HTX còn tạo ra môi trường việc làm đa dạng cho lao động nông thôn. Nhiều HTX dịch vụ, HTX du lịch, HTX tiểu thủ công nghiệp đã trở thành “nhà tuyển dụng lớn” tại địa phương.

Tại Quảng Ninh, HTX Dịch vụ nông nghiệp chất lượng cao Hoa Phong đã tạo việc làm cho hơn 130 lao động, trong đó hơn 70% là phụ nữ. Lương bình quân 6-9 triệu đồng/tháng. Người lao động được đào tạo nghề, tham gia BHXH, BHYT - điều mà trước kia họ khó tiếp cận nếu chỉ làm nghề tự do.

Tại Tuyên Quang, mô hình HTX du lịch cộng đồng Nậm Đăm giúp người dân làm du lịch tại nhà, bảo tồn kiến trúc truyền thống, tham gia biểu diễn văn hóa, hướng dẫn du lịch… Thu nhập từ vài chục triệu đã tăng lên 150-200 triệu đồng/năm đối với nhiều hộ gia đình. Người dân vừa làm chủ mô hình du lịch vừa giữ gìn bản sắc văn hóa.

Hay như tại Thái Nguyên, từ một HTX nhỏ với 20 thành viên chính thức, Yến Dương đã mở rộng mạng lưới liên kết tới hơn 500 hộ. Đằng sau những con số ấy là hành trình bền bỉ thay đổi tư duy sản xuất, quản trị và tiêu thụ nông sản bằng công nghệ. HTX Yến Dương phát triển dựa trên tinh thần liên kết rộng mở.

Không chỉ là sợi dây gắn kết giữa các thành viên, HTX còn kết nối 14 tổ hợp tác, nhóm hộ và 4 HTX lân cận để hình thành vùng sản xuất ổn định với các sản phẩm chủ lực như bí thơm, miến dong, gạo nếp Tài và nhiều loại đặc sản địa phương khác. Đến nay, Yến Dương có 4 sản phẩm đạt OCOP từ 3-4 sao, khẳng định chất lượng và giá trị bản địa.

Nhờ hoạt động của các HTX, tỷ lệ hộ nghèo tại nhiều xã giảm mạnh, thu nhập bình quân khu vực nông thôn tăng đều qua từng năm, đóng góp trực tiếp vào 19 tiêu chí nông thôn mới.

Thanh Hóa là tỉnh có số lượng hợp tác xã (HTX) nông nghiệp lớn thứ 3 trong cả nước. Có thể nói, kinh tế tập thể chiếm vai trò rất quan trọng trong việc phát triển kinh tế, xã hội ở địa phương này. Không chỉ góp phần tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân vùng sâu, vùng xa, các HTX còn là “hạt nhân” giúp nông sản xứ Thanh vươn xa. Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) cũng được xem là bệ phóng giúp nhiều HTX khẳng định vị thế. 

Các HTX không chỉ sản xuất sản phẩm OCOP mà còn hỗ trợ nông dân liên kết sản xuất, phát triển vùng nguyên liệu, đảm bảo truy xuất nguồn gốc, nâng cao giá trị kinh tế. Đặc biệt, nhiều HTX đã được Liên minh HTX Việt Nam hỗ trợ máy móc, công nghệ sấy, đóng gói, chế biến sâu, giúp sản phẩm đạt tiêu chuẩn xuất khẩu.

Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Thanh Hóa Lê Hồng Hải cho biết, các HTX ở vùng sâu, vùng xa hiện không chỉ làm tốt vai trò sản xuất mà còn trở thành cầu nối giúp nông sản, sản phẩm thế mạnh đến với thị trường trong và ngoài nước. Đây là hướng đi hiệu quả để người dân thoát nghèo bằng chính nội lực của mình.

Nâng cao đời sống tinh thần, làm phong phú văn hóa cộng đồng

Bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam, từng chia sẻ, hợp tác xã kiểu mới mang lại lợi ích rất cụ thể cho thành viên, giúp giảm chi phí sản xuất từ 8-21% và đồng thời tăng giá bán sản phẩm lên khoảng 10-12%. Quan trọng hơn, hợp tác xã còn là một mô hình góp phần ổn định chính trị và an sinh xã hội.

Tiềm năng thật sự không chỉ dừng lại ở đó, mà còn là khả năng liên kết để hình thành nên các tập đoàn kinh tế lớn, đủ sức dẫn dắt các chuỗi giá trị quan trọng của quốc gia. Tiềm năng là hiển nhiên, nhưng vị thế hiện tại của hợp tác xã vẫn chưa tương xứng với kỳ vọng.

Sản phẩm xoài tượng Da xanh của Hợp tác xã GAP Cù Lao Giêng.

Theo nhận định của các chuyên gia, đóng góp của HTX không chỉ dừng lại ở kinh tế mà còn lan tỏa mạnh mẽ đến lĩnh vực xã hội, đặc biệt là đời sống tinh thần. Thứ nhất, HTX là môi trường sinh hoạt cộng đồng bền vững. Thông qua các cuộc họp xã viên, các lớp tập huấn, sự kiện giao thương, nông dân có cơ hội gặp gỡ, học hỏi và chia sẻ kinh nghiệm. Tinh thần đoàn kết, tương trợ được khôi phục và phát triển theo hướng hiện đại.

Thứ hai, HTX góp phần bảo tồn văn hóa bản địa. Các HTX du lịch như bản Cát Cát (Lào Cai), bản Lác (Phú Thọ), buôn Ako Dhông (Đắk Lắk) đang phục dựng nghề truyền thống, cồng chiêng, trang phục dân tộc, kiến trúc nhà sàn… Du khách đến đông không chỉ mang lại nguồn thu mà còn tạo động lực để cộng đồng gìn giữ bản sắc.

Thứ ba, HTX thúc đẩy bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ. Nhiều HTX do phụ nữ làm chủ, như HTX Mây tre An Vinh (Ninh Bình), HTX Hoa lan Hồ điệp Đại Hoàng (Ninh Bình)… đã tạo cơ hội để phụ nữ tham gia quản lý, sở hữu tài sản, khởi nghiệp và phát triển kinh tế.

Thứ tư, HTX đóng góp tích cực vào an sinh xã hội. Nhiều HTX xây dựng quỹ hỗ trợ xã viên khó khăn, tài trợ học bổng cho học sinh nghèo, tổ chức hoạt động văn hóa – thể thao, xây dựng nhà tình thương… Những việc làm này giúp gắn kết cộng đồng và nâng cao chất lượng đời sống tinh thần người dân.

Một điểm sáng nổi bật trong quá trình phát triển HTX là việc mạnh dạn ứng dụng công nghệ mới. Nhiều HTX đang triển khai phần mềm quản trị, nhật ký điện tử, hệ thống tưới thông minh, máy bay phun thuốc, tem truy xuất nguồn gốc QR, thương mại điện tử…

Điển hình, HTX Rau an toàn Tứ Xã (Phú Thọ) sử dụng nhà màng Israel, hệ thống cảm biến đo dinh dưỡng, và bán hàng trên các sàn trực tuyến. Nhờ đó, năng suất tăng 25%, giá trị sản phẩm tăng 30%, lao động trẻ có việc làm tại quê hương thay vì phải rời làng đi làm xa.

Không chỉ tạo ra giá trị kinh tế, quá trình tiếp cận công nghệ còn giúp nâng cao đời sống tinh thần người dân, đưa họ tiếp cận văn minh số, mở ra nhiều cơ hội học tập và sáng tạo.

Trong chương trình xây dựng nông thôn mới, nhiều địa phương đã xác định HTX là hạt nhân thực hiện các tiêu chí về thu nhập, tổ chức sản xuất, việc làm, môi trường, văn hóa… Sự phát triển của HTX giúp hình thành vùng sản xuất tập trung, tạo động lực đầu tư hạ tầng giao thông, thủy lợi, điện – nước, nhà sơ chế, kho lạnh… Từ đó, bộ mặt nông thôn thay đổi mạnh mẽ: đường làng xanh – sạch – đẹp, đời sống dân cư nâng cao, môi trường được cải thiện.

Với hơn 35.000 HTX đang hoạt động trên cả nước, mô hình kinh tế tập thể đã trở thành trụ cột quan trọng trong chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn và kinh tế - xã hội nói chung.

Từ việc nâng cao thu nhập, tạo việc làm, thúc đẩy văn hóa cộng đồng, bảo tồn bản sắc, đến hiện đại hóa sản xuất và đóng góp cho an sinh xã hội, HTX đã chứng minh vai trò quan trọng trong việc nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Không chỉ là mô hình kinh tế, HTX còn là phương thức tổ chức xã hội tiến bộ, phù hợp với bối cảnh hội nhập kinh tế và xây dựng nông thôn mới hiện đại. Phát triển HTX chính là phát triển cộng đồng. Và khi cộng đồng lớn mạnh, nông thôn Việt Nam sẽ thực sự “thay da đổi thịt”, trở thành nền tảng vững chắc cho phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.

VĐ sưu tầm (Kim Dung)