Theo báo cáo giai đoạn 2024–2025 của Bộ NN&MT, Việt Nam đang phải đối mặt với tình trạng tổn thất sau thu hoạch ở mức cao, dao động từ 20–40% tổng sản lượng nông sản, tùy từng nhóm cây trồng.
Liên kết công nghệ gỡ nghẽn nông nghiệp
Tổng giá trị thiệt hại ước tính khoảng 3,5–4,1 tỷ USD mỗi năm, tương đương 12–14% GDP của toàn ngành nông nghiệp. Đây là con số đáng báo động, cho thấy dư địa cải thiện hiệu quả sản xuất và gia tăng giá trị còn rất lớn.
Không chỉ là sự lãng phí về sản lượng, tổn thất sau thu hoạch còn phản ánh những điểm nghẽn trong chuỗi giá trị nông nghiệp, nơi công sức, chi phí và thời gian của hàng triệu nông dân bị hao hụt do thiếu hạ tầng sản xuất, bảo quản và chế biến hiện đại. Khi khâu sản xuất chưa được đầu tư đúng mức, giá trị gia tăng của nông sản khó được giữ lại, làm suy giảm sức cạnh tranh của cả chuỗi.
Trong bối cảnh đó, ứng dụng KH-CN vào sản xuất và bảo quản trở thành yêu cầu cấp thiết. Các giải pháp như thiết bị quản lý đồng bộ, quy trình xử lý,... đang từng bước được triển khai tại nhiều địa phương nhằm giảm thiểu thất thoát, đồng thời nâng cao chất lượng và độ ổn định của nông sản.
Nhiều báo cáo cho thấy, việc áp dụng công nghệ bảo quản và chế biến có thể giúp giảm tổn thất sản lượng từ 5–10%, đồng thời kéo dài thời gian bảo quản, tạo điều kiện thuận lợi cho tiêu thụ và chế biến sâu.
HTX vận hành thiết bị CNC, ứng dụng công nghệ nâng cao hiệu quả sản xuất.
Cùng với đó, các giải pháp công nghệ như cảm biến môi trường, tưới thông minh, công nghệ sấy và bảo quản hiện đại góp phần tối ưu hóa quy trình sản xuất, kiểm soát chất lượng đầu ra và gia tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm nông nghiệp.
Một trong những điểm nhấn quan trọng của Nghị quyết 57 là thúc đẩy liên kết giữa doanh nghiệp, viện nghiên cứu, cơ sở khoa học và các tổ chức kinh tế, nhằm đẩy nhanh quá trình chuyển giao công nghệ, phát triển giống mới, cũng như hoàn thiện quy trình sản xuất, chế biến, bảo quản theo hướng hiện đại và bền vững.
Định hướng này tiếp tục được nhấn mạnh tại Diễn đàn Kinh tế hợp tác, HTX năm 2025, khi Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung khẳng định liên kết giữa HTX và doanh nghiệp không chỉ mang lại lợi ích cho từng chủ thể, mà còn góp phần hình thành các chuỗi giá trị bền vững, nâng cao vị thế của khu vực kinh tế tập thể trong nền kinh tế.
Theo Thứ trưởng Đỗ Thành Trung, khu vực KTTT hiện vẫn gặp không ít hạn chế, đặc biệt là về quy mô sản xuất, năng lực quản trị và khả năng cạnh tranh. Trong bối cảnh thực hiện cơ cấu lại nền kinh tế và đổi mới mô hình tăng trưởng, khu vực này cần đổi mới mạnh mẽ về tư duy, quyết liệt trong hành động để bắt kịp và đồng hành cùng các thành phần kinh tế khác.
Thực tiễn cho thấy, với các mô hình liên kết mới, HTX không chỉ được tiếp cận công nghệ, mà còn nhận được sự hỗ trợ toàn diện về kỹ thuật, đào tạo nguồn nhân lực và xây dựng hệ thống số. Các hệ thống này phục vụ xuyên suốt từ quản lý thành viên, tổ chức sản xuất đến phân phối sản phẩm và truy xuất nguồn gốc.
Những HTX tiên phong trong quá trình chuyển đổi đã ghi nhận hiệu quả rõ rệt. Năng suất lao động được cải thiện, chi phí sản xuất giảm, trong khi chất lượng sản phẩm được nâng cao, đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn của thị trường trong nước và xuất khẩu, qua đó mở rộng không gian phát triển.
Triển khai Nghị quyết 57, nhiều bộ, ngành và địa phương đã chủ động thành lập ban chỉ đạo, xây dựng kế hoạch hành động về chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, tạo nền tảng hỗ trợ doanh nghiệp, HTX và nông dân tiếp cận và ứng dụng công nghệ một cách hiệu quả hơn.
Kinh tế tư nhân dẫn dắt công nghệ vào KTTT
Một doanh nghiệp liên kết tiêu biểu trong khu vực KTTT là CTCP Tập đoàn Gai Thiên Phước - đang hợp tác với nhiều HTX nhỏ lẻ để phát triển vùng nguyên liệu tại Thanh Hóa và một số địa phương khác. Mô hình này cho thấy vai trò “đầu tàu” của doanh nghiệp trong việc dẫn dắt HTX tham gia chuỗi giá trị.
Năm 2018, thông qua giao dịch với các doanh nghiệp trong mạng lưới, Thiên Phước đã huy động được nguồn vốn khoảng 1 triệu USD để đầu tư phát triển chứng chỉ carbon cho các vùng nguyên liệu.
Nguồn lực này góp phần nâng cao thu nhập cho các HTX tham gia liên kết, đồng thời tạo bước ngoặt gắn nông nghiệp với thị trường carbon và phát triển bền vững.
Liên minh HTX Việt Nam tập huấn chuyển đổi số, AI và cung cấp tài liệu bài bản cho HTX.
Nhờ đó, sản xuất cây gai xanh từng bước được tổ chức theo hướng bài bản, bền vững. Với đặc tính trồng một lần, thu hoạch liên tục trong vòng 10 năm, cây gai đang mở ra hướng đi mới cho nông nghiệp xanh, gắn với liên kết sản xuất dài hạn.
Hiện, doanh nghiệp đã phát triển hơn 509ha vùng nguyên liệu, cho phép người dân thu hoạch 4 vụ mỗi năm, với thu nhập bình quân khoảng 100 triệu đồng/ha. Mô hình này góp phần ổn định sinh kế cho nông dân, đồng thời bảo đảm nguồn nguyên liệu ổn định cho sản xuất công nghiệp.
Theo đánh giá nội bộ, mức độ số hóa của Gai Thiên Phước và các HTX liên kết đạt khoảng 70%, mang lại những chuyển biến rõ nét trong quản trị và sản xuất. Năng suất lao động tăng 18–22%, tỷ lệ sai sót trong nhập liệu giảm hơn 60%; tỷ lệ lỗi sản phẩm trên dây chuyền giảm từ 4,8% xuống 2,1%, trong khi độ đồng nhất chất lượng sợi gai tăng 10–12%.
Chi phí vận hành được cắt giảm đáng kể, từ 35% chi phí giấy tờ đến 8–12% hàng tồn kho. Toàn bộ nhân sự được quản lý trên hệ thống số, giúp rút ngắn thời gian tổng hợp, nâng cao hiệu quả theo dõi KPI và giảm mạnh tình trạng công việc trễ hạn.
Không chỉ vậy, chuyển đổi số còn giúp doanh nghiệp mở rộng khả năng kết nối thị trường. Thời gian phản hồi hồ sơ, báo giá cho đối tác quốc tế được rút ngắn còn 4–6 giờ, tỷ lệ giao dịch qua nền tảng số đạt trên 90%, số khách hàng tiềm năng mới tăng 25–30% mỗi năm, trong khi chi phí marketing giảm nhưng hiệu quả chuyển đổi lại gia tăng.
Đáng chú ý, các nền tảng số mà doanh nghiệp triển khai đã tạo tác động lan tỏa tích cực tới các HTX và hộ nông dân liên kết. Nhờ số hóa quy trình sản xuất, chăm sóc và thu hoạch, việc lập kế hoạch sản lượng trở nên chính xác hơn, góp phần nâng cao hiệu quả vận hành của nhà máy và toàn bộ chuỗi giá trị.
Liên minh HTX "mở lối" kinh tế số
Bên cạnh sự đồng hành của các doanh nghiệp công nghệ cao, hệ thống Liên minh HTX Việt Nam đang ngày càng khẳng định vai trò đầu mối dẫn dắt, hỗ trợ và lan tỏa chuyển đổi số trong khu vực kinh tế tập thể.
Tại Bắc Ninh, HTX Nông nghiệp Thanh Hải (phường Chũ) là một ví dụ tiêu biểu. HTX đã được trang bị ứng dụng quản lý và điều hành hoạt động sản xuất, kinh doanh do Liên minh HTX tỉnh phối hợp xây dựng, hiện đã được chuyển giao cho khoảng 25 HTX trên địa bàn.
Với một tài khoản quản trị trung tâm, các HTX có thể phân quyền cho thành viên và từng bước hình thành cơ sở dữ liệu số hóa toàn diện, từ lập kế hoạch sản xuất – kinh doanh, quản lý đầu vào – đầu ra, bán hàng đa kênh, đến hạch toán, kế toán, báo cáo kết quả hoạt động, quản lý khách hàng và hệ thống phân phối. Cách làm này giúp HTX chuẩn hóa quy trình, nâng cao năng lực quản trị và minh bạch hóa hoạt động.
Ở lĩnh vực dược liệu, HTX Dược liệu công nghệ cao Trường Sơn (xã Trường Sơn) cho thấy vai trò hỗ trợ thiết thực của hệ thống Liên minh HTX trong việc nâng cao mức độ chuyên nghiệp cho HTX.
Thông qua Đề án hỗ trợ phát triển mô hình HTX ứng dụng công nghệ 4.0, HTX được Liên minh HTX tỉnh hỗ trợ khoảng 70% kinh phí đầu tư máy móc, đồng thời được tư vấn lựa chọn công nghệ phù hợp với năng lực và nhu cầu thực tế.
Việc đầu tư hệ thống thiết bị hiện đại không chỉ giúp HTX kiểm soát chất lượng sản phẩm ngay từ khâu đầu vào, mà còn cho phép giám sát và điều khiển toàn bộ quy trình chiết xuất thông qua thiết bị di động.
Nhờ đó, HTX tiết kiệm khoảng 60% chi phí nhân công, duy trì 12 lao động thường xuyên và 30 lao động thời vụ cho vùng trồng dược liệu khoảng 50 ha. Hiệu quả đầu tư được thể hiện rõ khi doanh thu dự kiến năm nay tăng gấp đôi, đạt khoảng 18 tỷ đồng.
Không chỉ hỗ trợ trực tiếp từng mô hình, Liên minh HTX Việt Nam còn đóng vai trò “đầu tàu” trong công tác định hướng, tuyên truyền và thúc đẩy chuyển đổi số cho toàn khu vực kinh tế tập thể. Năm 2024, Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX nhiều tỉnh, thành phố tổ chức các hội nghị tuyên truyền Nghị quyết 57 và ứng dụng AI trong quản lý HTX, qua đó nâng cao nhận thức và năng lực tiếp cận công nghệ cho đội ngũ cán bộ HTX.
Đáng chú ý, mới đây Liên minh HTX Việt Nam đã trực tiếp phát triển và đưa vào vận hành sàn thương mại điện tử VCAMart, mở thêm một kênh tiêu thụ số cho sản phẩm của HTX trên phạm vi toàn quốc.
Đây được xem là bước đi cụ thể, thể hiện vai trò kiến tạo hạ tầng số chung của Liên minh HTX Việt Nam, giúp HTX không chỉ sản xuất tốt hơn mà còn tiếp cận thị trường hiệu quả hơn trên môi trường số, từng bước nâng cao vị thế của khu vực KTTT trong nền kinh tế mới.
KB (Sưu tầm theo – VNBUSINESS)
